سرویس جنگ نرم مشرق - اندیشکده مرکز استیمسون آمریکا در گزارشی به بررسی جنگ پهپادها در اوکراین پرداخت و نوشت: تا یک دهه پیش، پرنده‌های بدون سرنشین (پهپاد) سلاح‌های مرگبار قدرت‌های بزرگ بودند که تنها توسط تعداد کمی از کشورها به کار گرفته شده و عموماً در خارج از میدان‌های جنگ متعارف برای محدود کردن روبرو شدن در برابر نیروهای دشمن، غلبه کردن بر ویژگی‌های جغرافیایی مناطق چالش‌برانگیز یا ایجاد موقعیت‌های با ریسک اندک در جنگ‌ها استفاده می‌شدند.

مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می‌خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش‌ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌ها، مؤسسات مطالعاتی و رسانه‌های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

تبدیل پهپادها به یکی از اصلی‌ترین نمادهای درگیری‌های مسلحانه در سراسر جهان

به هر حال، فناوری و کاربرد پهپادها گسترش یافته و به یکی از اصلی‌ترین نمادهای درگیری‌های مسلحانه در سراسر جهان تبدیل شده است. از جنگ قره باغ-ناگورنو گرفته تا لیبی، عراق، نیجریه و سایر مناطق، پهپادها در جبهه‌های جنگ متقارن و نامتقارن توسط بازیگران دولتی، گروه‌های شورشی غیردولتی، گروه‌های تروریستی و باندهای جنایتکار و اشخاص مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در جنگ اوکراین شاهد استفاده گسترده از پهپادها بوده‌ایم و با توجه به تصمیم ایالات متحده برای افزایش زرادخانه پهپادهایی را که در اختیار کی‌یف قرار می‌دهد، پیامدهای راهبردی و تاکتیکی این سامانه‌ها شایان توجه است.

گسترش استفاده از پهپادها در درگیری‌ها 

اگرچه در گذشته، ایالات متحده و سایر قدرت‌ها، انحصار تقریباً کاملی را در به کارگیری پهپادهای مسلح در اختیار داشتند، اما به دلایلی نظیر کاهش محدودیت‌های صادراتی، ورود تولیدکنندگان جدید و گسترش بازار پهپادهای تجاری، شاهد توسعه چشمگیر فناوری و توانایی‌های این صنعت توسط بازیگرانی فراتر از کشورهای بزرگ یا پیشرفته در بخش نظامی هستیم.

بدین ترتیب، شاهد توسعه ماهیت عملیاتی پهپادها به ویژه معرفی آنها در میدان‌های نبرد متعارف و در درگیری‌های میان قدرت‌های کم‌وبیش هم‌تراز هستیم. مشخص‌ترین مثال اخیر، جنگ سال ۲۰۲۰ میلادی میان ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ-ناگورنو بوده است. اگرچه این درگیری کوتاه مدت بود، اما پهپادها در آن نقشی بسیار مهم داشته و نشان دادند که چگونه سامانه‌های بدون سرنشین می‌توانند در عملیات سلاح‌های ترکیبی پیشرفته‌تر یکپارچه شوند.

در واقع، زرادخانه بزرگ و پیشرفته‌تر پهپادهای مسلح دولت آذربایجان به عنوان دلیل اصلی موفقیت این کشور در درگیری ذکر شده و به کانون مطالعه سازمان‌های دفاعی از جمله پنتاگون تبدیل شده است که چگونه پهپادها، ماهیت مدرن جنگ‌های میان دولت‌ها را تغییر می‌دهند. اینک نیز، جنگ اوکراین درس‌های زیادی در مورد چگونگی استفاده از پهپادها در درگیری‌های مدرن میان دولت‌ها ارائه خواهد کرد.

پهپادهای عرضه‌شده به اوکراین توسط آمریکا و ترکیه

از زمان آغاز حمله ارتش روسیه، پهپادها یکی از مهم‌ترین اقلام کمک‌های نظامی گسترده بین‌المللی به اوکراین بوده‌اند. ارسال پهپادهای ایالات متحده به کی‌یف با صدها سامانه پهپادی ساخت شرکت سوییچ بلید تاکتیکال آغاز شد. این سامانه‌ها که به‌راحتی قابل حمل هستند، کمتر به عنوان یک پهپاد و بیشتر به عنوان پهپاد انتحاری می‌توانند در جبهه جنگ پرتاب شده و از طریق تبلت به سمت هدف‌ها حمله کنند. سری ۳۰۰ این پهپادها، بردی ۱۰ کیلومتر و توانایی پرواز ۱۵ دقیقه دارد، در حالی که سری بزرگ‌تر ۶۰۰ می‌تواند ۴۰ کیلومتر برد داشته و بیش از ۴۰ دقیقه پرواز کند. از آنجایی که این سامانه‌ها حامل محموله انفجاری هستند، یک پهپاد یکبار مصرف انتحاری (کامیکازه) به شمار می‌روند.

همچنین ایالات متحده تعدادی پهپاد پوما (یک پهپاد شناسایی قابل حمل توسط انسان که این پرنده نیز توسط شرکت سوییچ بلید ساخته شده) به اوکراین تحویل داده است. اگرچه پوما، حمل‌کننده سلاح نبوده و یا به عنوان یک پهپاد انتحاری فعالیت نمی‌کند، اما پوما می‌تواند به انواع تجهیزات تصویری و حسگر برای اهداف اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی مجهز گردد.

 در ماه‌های اخیر، ایالات متحده حداقل ۱۲۱ پهپاد فینیکس گوست (روح ققنوس) را به اوکراین تحویل داده که پیشتر هرگز معرفی نشده‌اند. قابلیت‌ها و مشخصات دقیق این پهپاد تاکنون فاش نشده است.

یکی از فرماندهان نیروی هوایی ایالات متحده در ماه آوریل در گفتگو با خبرنگاران اعلام کرد که این سامانه پرنده بر اساس یک برنامه سرعت داده شده برای برآورده کردن ویژگی‌های خاص جنگ اوکراین توسعه یافته است. بعدها این ادعا توسط پنتاگون تأیید شد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که فینیکس گوست نیز یک پهپاد انتحاری است.

عرض‌اندام بیرقدار ترکیه در جنگ اوکراین

این اندیشکده در بخش دیگری از گزارش خود نوشت: در حالی که ایالات متحده صدها دستگاه از این سامانه‌ها را در اختیار اوکراین قرار داده است، بیشترین تبلیغات زرادخانه پهپادهای کی‌یف، مربوط به بیرقدار تی بی ۲ بوده است. این پهپاد ساخت ترکیه از قابلیت پرواز طولانی مدت در ارتفاع متوسط برخوردار بوده و قادر به انجام اقدامات اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی در کنار حملات مسلحانه است. این پهپاد می‌تواند تا ۲۷ ساعت پرواز کرده و تا ارتفاع ۲۵۰۰۰ پا بالا برود که این اعداد بسیار طولانی‌تر و بالاتر از سامانه‌های عرضه‌شده توسط ایالات متحده است.

بیرقدار تی بی ۲ یک پهپاد انتحاری نظیر سلاح‌های ارائه شده توسط ایالات متحده نیست و می‌تواند به اهداف حمله کرده و برای استفاده مجدد بازگردد. این پهپاد شهرت چشمگیری در اوکراین به دست آورده که بخشی از آن به دلیل تعداد زیاد فیلم‌های منتشر شده حملات این پهپاد است که در رسانه‌های اجتماعی با استقبال روبرو شده و شاهد آشنایی رو به رشد مردم با توانایی‌های آن هستیم.

چند کشور دیگر نیز به اوکراین سامانه‌های هوایی بدون سرنشین عرضه کرده‌اند که اکثر آنها برای مقاصد غیرمرگبار از جمله پهپادهای شناسایی ارسالی از لهستان و هواپیماهای بدون سرنشین باربری سنگین از بریتانیا هستند.

اهمیت بالای پهپادهای غیرنظامی و تجاری در جنگ

اما شاید پیامد مهم‌تر این جنگ، استفاده گسترده و قدرتمند از پهپادهای غیرنظامی تجاری در دسترس توسط دولت اوکراین باشد. این پهپادهای کوچک و عرضه‌شده در قفسه فروشگاه‌ها که از مراکز داخلی و خارجی تأمین می‌شوند، به حفظ یک شبکه اطلاعاتی، حفاظتی و شناسایی در سراسر این کشور کمک کرده‌اند. برخی برآوردها، زرادخانه پهپادهای غیرنظامی را نزدیک به ۶۰۰۰ فروند می‌دانند که این امر ناوگان پهپادهای پیشرفته نظامی که توسط نیروهای مسلح اوکراین استفاده می‌شود را تحت شعاع قرار می‌دهد. به علاوه، این پهپادها توسط طیف گسترده‌تری از بازیگران به کار گرفته می‌شوند که شامل نیروهای رسمی امنیتی، گروه‌های شبه‌نظامی و غیرنظامیان می‌شود.

پیامدهای تاکتیکی و راهبردی پهپادها در اوکراین

مرکز استیمسون عنوان کرد: تاکنون هیچ گزارش قطعی از تعداد حملات انجام‌شده پهپادهای تهاجمی توسط نیروهای اوکراینی وجود ندارد، اما برخی از داده‌های در دسترس عموم نشان می‌دهد که مقیاس آنها در مقایسه با دامنه تهاجم مسکو، نیروهای مستقرشده آنها و تبلیغاتی که در مورد این حملات انجام داده‌اند، نسبتاً محدود بوده است. اما تأثیر پهپادها و پرنده‌های انتحاری در اوکراین ممکن است به صورت کامل در مقیاس عملیات تهاجمی منتشر نشود، چرا که نمی‌توان ابعاد نقش‌آفرینی پهپادها در عملیات نظامی متعارف اوکراین را منتشر کرد.

با اجرای اقداماتی گسترده، اوکراین در حال نوآوری در ماهیت عملیات یکپارچه پهپادی با استفاده از شبکه‌ای از سامانه‌های بدون سرنشین با ماهیت تجاری و نظامی برای بهبود فعالیت‌های اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی تا سطح یگان‌های نظامی و بهبود پیشروی نیروهای اوکراینی، اجرای حملات تهاجمی و برنامه‌ریزی‌های نظامی است.

 اگرچه حجم بمباران و حملات پهپادی ممکن است محدودتر باشد، اما به نظر می‌رسد ارزش این حملات با توجه به کیفیت اطلاعات به‌دست‌آمده با پهپادها افزایش یافته است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که اوکراین از پهپادها برای شناسایی دقیق یگان‌های توپخانه‌ای و زرهی دشمن و حتی برای کمک به غرق کردن ناو موسکوا، کشتی پرچمدار روسیه در دریای سیاه استفاده کرده است. به همین ترتیب، اوکراین از پهپادها برای ردیابی و اختلال در خطوط تدارکات، سامانه‌های پدافند هوایی و شناورهای روسیه استفاده کرده است.

 تلاش روسیه برای کاهش تهدید پهپادهای اوکراین 

نکته مهم این است که روسیه در ابتدا برای کاهش تهدیدهای پهپادهای اوکراینی تلاش کرد و اقدامات جدیدی را برای بازنگری در ماهیت سامانه‌های دفاع هوایی در دوره افزایش تعداد پهپادها انجام داد.

هنگامی که مقامات آمریکایی و اوکراینی شروع به ابراز نگرانی کردند که پهپادهای نظامی پیشرفته‌تر مانند گری ایگلز (عقاب خاکستری) ایالات متحده در مقابل سامانه‌های تقویت‌شده دفاع هوایی روسیه آسیب‌پذیر هستند، به نظر می‌رسد که انبوه پهپادهای ارزان و پرتعداد همانند سوزنی در دکترین‌ها و قابلیت‌های دفاع هوایی روسیه فرو رفته است.

در این زمینه، نقش پهپادهای غیرنظامی و تجاری چشمگیر بوده و ماهیت عملیات نظامی در اوکراین را در کنار یکپارچگی با پهپادهای نظامی تغییر می‌دهد. در دسترس بودن گسترده پهپادهای تفریحی کوچک، شبکه‌ای پراکنده، محلی و گسترده‌تر از اقدامات اطلاعاتی، حفاظتی و شناسایی را ایجاد کرده، هرچند کیفیت و یکپارچگی پایین‌تری نسبت به آنچه از یک تلاش متمرکزتر انتظار می‌رود، دارا است. با این حال، این شرایط خطرات خاص خود را به ویژه در خطوط درهم‌تنیده ایجاد شده میان نظامیان و غیرنظامیان دارد.

در همین رابطه بیشتر بخوانید:

گزارش گلوبال ریسرچ از نقش مهم پهپادها در زرادخانه‌های نظامی دنیا / چرا پهپادهای تهاجمی به مهم‌ترین سلاح نسل بعدی جنگ‌ها تبدیل شده‌اند؟

خطر استفاده از پهپادهای تجاری برای غیرنظامیان 

عملی کردن اصول تمایز میان غیرنظامیان، سربازان، روزنامه‌نگاران و سایر ذینفعان بر اساس مفاد حقوق بشر بین‌المللی در زمینه استفاده گسترده از پهپاد دشوار شده است، چرا که این پرنده‌ها در برخی موارد از سیستم‌های کم‌وبیش یکسانی استفاده می‌کنند. همچنین مشخصات فنی که تمایز میدان جنگ را در گذشته نشان می‌دادند، به سادگی در زمینه پهپادهای تجاری قابل اجرا نیستند. بر این اساس، وضعیت آنها تحت قوانین بین المللی بشردوستانه نامشخص بوده و خطرات جدیدی را برای غیر جنگجویان ایجاد می‌کند.

فراتر از تاکتیک‌ها، فیلم‌ها و اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط سامانه‌های بدون سرنشین اوکراین، این پهپادها روایت گسترده‌تری از درگیری را شکل داده و تصاویر و فیلم‌هایی را به صورت مستقیم از میدان جنگ به تلفن‌های هوشمند، تلویزیون‌ها و دیگر تجهیزات ارتباطی ارسال می‌کنند. این اقدامات، ویدئوهای تبلیغاتی که حملات هواپیماهای بدون سرنشین یا توپخانه را نشان می‌دهند تا مستندات جدی از نقض احتمالی قوانین بین‌المللی بشردوستانه و قوانین جنگ را شامل می‌شود. پهپاد بیرقدار تی بی ۲ حتی در متن شعر یک موسیقی پاپ اوکراینی نیز به کار رفته است.

تقویت پدافند هوایی روسیه عملیات پهپادی اوکراین را محدود کرده است 

این اندیشکده آمریکایی در پایان نتیجه‌گیری خود نوشت: در مجموع، پهپادها دریچه‌ای بی‌سابقه را به سوی جنگ در اختیار جامعه جهانی گشوده‌اند. درگیری در اوکراین همچنان ادامه دارد. آسیب‌پذیری هفته‌های اولیه روسیه در برابر پهپادهای مسلح و پهپادهای انتحاری باعث شده که این کشور سامانه‌های پدافند هوایی خود را به طور چشمگیری تقویت کند. در حالی که در جبهه اوکراین شاهد استفاده سنگین و مؤثر از هواپیماهای بدون سرنشین و پهپادهای انتحاری بوده‌ایم، تلاش مسکو برای گسترش توانایی خود برای دفاع از حریم هوایی پیرامون نیروهایش، عملیات هوایی کی‌یف، از جمله سامانه‌های بدون سرنشین را محدود کرده است. با این حال، فرماندهان نیروهای زمینی همچنان بر استفاده از انواع پهپادها اصرار دارند. در این شرایط، چهار ماه نخست این جنگ، چشم‌انداز گسترده‌ای را در مورد تحولات سامانه‌های بدون سرنشین و جنگ قرن بیست و یکم ارائه می‌کند.